Onterven van kinderen, echtgenoot of ouders mogelijk?

Kan én wil je echt onterven?

Eerst en vooral zijn er een aantal belangrijke erfgenamen waarvan de wet niet toelaat dat ze helemaal niets zouden erven. Het gaat om de zogenaamde ‘reservataire’ erfgenamen: echtgenoot en kinderen. Ook ouders worden in bepaalde gevallen beschermd als erfgenaam, zij het minder dan kinderen of echtgenoten.

Die ‘close’ erfgenamen moeten een wettelijk bepaalde minimale erfenis krijgen: het ‘voorbehouden deel’ of de ‘wettelijke reserve’. De rest van de nalatenschap (het ‘beschikbare deel’) mag je in jouw testament of tijdens jouw leven wel vrij wegschenken, aan één van hen of aan iemand anders.

Kan ik mijn kind of echtgenoot dan nooit volledig onterven?

• Toch wel, met een vrijblijvingsbeding of andere afspraken binnen het huwelijk bereik je hetzelfde resultaat als het onterven van kind of echtgenoot. Dat leggen we hieronder uit.
• Daarnaast kan je natuurlijk alles gewoon ‘opleven’ en uitgeven aan reizen e.d., zodat de erfenis uitgehold of zelfs bijna onbestaande wordt.
• Er zijn verder een aantal algemene voorwaarden om te kunnen erven. Een ‘erfgenaam’ kan niet erven -en wordt dus eigenlijk onterfd- wanneer hij of zij  onwaardig is (verklaard). Dit komt voor wanneer een kind zich echt heeft misdragen ten aanzien van de erflater en deze bijvoorbeeld ernstig mishandelde. 

Maar –last, but not least-: wíl je jouw kind wel echt onterven?

 In bovenstaande voorbeeld van ernstig misbruik is dat zeker te begrijpen. Maar dit is gelukkig eerder uitzonderlijk. Ook al zijn er bepaalde strubbelingen in de familie, een kind volledig onterven is zeer verregaand, en zeker niet bevorderlijk voor de sfeer in de familie. Bovendien is er een gulden middenweg, waarbij enkel de reserve of minimale erfenis behouden blijft. Naast de wettelijke bezwaren zijn er dus morele bezwaren tegen volledige onterving.

Op het einde van dit artikel hebben we het nog over het onterven van ouders in het voordeel van de wettelijke partner, wat wél meer voorkomt.

Onterven van kinderen: ‘langst leeft, al heeft’, maar betaalt veel belastingen… 

Hierboven las je al iets over het onterven van onwaardige kinderen (of echtgenoot). Er is nog een tweede mogelijkheid om kinderen te onterven, als dat echt een bewuste keuze is. Vermijd echter onterving van uw kinderen, aldus de notaris… 

Het bekende -of ondertussen beruchte- Langst leeft, al heeft was vroeger dé manier om de volledige erfenis aan de echtgenoot te schenken en het erfrecht van de kinderen (tijdelijk) uit te schakelen. Met deze clausule in het huwelijkscontract gaat het volledige gemeenschappelijke vermogen naar de langstlevende echtgenoot, in plaats van enkel het levenslange vruchtgebruik op dit vermogen (bewoning of huuropbrengsten, intresten). Op die manier onterf je de kinderen en ontzeg je hen de blote eigendom.

Zo’n verblijvingsbeding (juridische benaming voor ‘langst leeft, heeft al’) is ondertussen niet langer interessant, zelfs nadelig:

• Niet enkel omdat je kinderen zo hun deel van de erfenis ontzegt op een moment waarop ze dat goed kunnen gebruiken (woning kopen of bouwen, kinderen opvoeden en laten studeren, zaak opstarten,…). 
• Je betaalt er ook dubbele belastingen door (of meer)! En dat doen we liever niet natuurlijk…

Het notariaat raadt dan ook het keuzebeding –ook alternatief verblijvingsbeding genoemd- aan als beter alternatief. De langst leeft, al heeft-clausules worden zo veel mogelijk geschrapt.

Lees er alles over in ons afzonderlijke artikel Langst leeft, al heeft.

Onterven echtgenoot, successieplanning en bescherming kinderen uit vorige relatie

Behalve alles ‘verteren’, en de erfenis zo -op een voor jou zeer aangename manier- laten verdwijnen, zijn er nog andere manieren om de echtgenoot te onterven. Successieplanning is  in elk geval nodig om de belastingdruk te verlagen en is nuttig ter bescherming van de erfgenamen.

Gedeeltelijke onterving (‘successieplanning’ is een betere benaming) is perfect mogelijk door zaken weg te schenken of een testament op te maken. Zo lang de langstlevende echtgenoot ten minste het vruchtgebruik op de helft van de erfenis krijgt. Dat is zijn of haar ‘wettelijke reserve’. Lees verder voor de bijzondere regeling voor kinderen uit een vorig huwelijk of relatie.

Indien je als erflater kinderen hebt uit een vorig huwelijk of relatie is er meer vrijheid om jouw nalatenschap te regelen en rekening te houden met die kinderen. 

Niet alleen omwille van mogelijke spanningen. De niet-gemeenschappelijke kinderen zijn géén erfgenaam van de stief- of plusouder, ook zorgouder genoemd. (Ze kunnen enkel erven per testament, en zelfs aan zeer interessant tarief, maar een testament kan altijd gewijzigd worden.) Daardoor dreigt het familiepatrimonium -of het geld uitbetaald om het vruchtgebruik af te kopen- uit de familie te verdwijnen en verder te vererven naar de ‘koude kant’. Het vruchtgebruik van de langstlevende stiefouder kan om die redenen sinds de Wet Valkeniers sterk beperkt worden. Het minimum dat de langstlevende stiefouder moet erven is het levenslange vruchtgebruik op de gezinswoning en huisraad.

Zie ook: Worden mijn kinderen uit mijn eerste huwelijk benadeeld als ik hertrouw? 

Maak duidelijke afspraken met uw tweede echtgenote of echtgenoot, bijvoorbeeld over de beperking van de erfrechten tot de concrete reserve: vruchtgebruik op de gezinswoning. Dat is een tip van het notariaat om erfruzies te vermijden.

Een onwaardig (verklaarde) echtgenoot kan sowieso helemaal niets erven van zijn of haar wederhelft. Dat is het geval bij een gezinsdrama bijvoorbeeld.

Tenslotte kan je zelf jouw ‘halve trouwboek’ (zelfs volledig) onterven wanneer jullie uit elkaar zijn: 

• Indien je zes maanden afzonderlijk woont én hiervoor een procedure startte kan je jouw echtgenoot onterven in jouw testament: onterven tijdens feitelijke scheiding;
• Onterven tijdens de echtscheiding is mogelijk in de regelingsakte van de echtscheiding door onderlinge toestemming. Zo vermijd je dat jouw bijna-ex vruchtgebruik op gans jouw erfenis krijgt. De onterving is een feit zodra die akte is ingediend bij de rechtbank.

Erfrecht ouders uitschakelen

Deze vorm van onterven komt vrij vaak voor bij kinderloze koppels. We gaan uit van deze situatie: geen kinderen of (achter)kleinkinderen. Dan speelt namelijk de ouderlijke reserve een belangrijke rol: 

Wanneer er geen kinderen of echtgenoot zijn, erven de ouders in principe de helft van de nalatenschap (terwijl de overige helft of één vierde naar broers of zussen gaat). Dit is de ‘wettelijke reserve’ of het ‘voorbehouden deel’ van de ouders. Zelfs indien je een testament opmaakt waarbij je jouw (louter feitelijke) partner alles nalaat, moet dit verminderd worden tot jouw ouders hun helft krijgen. Dit lijkt vreemd wanneer de overledene al jarenlang een relatie had.

De wet voorziet (enkel) in de mogelijkheid om de echtgenoot of wettelijke partner bij testament alles te laten erven –en de ouders dus te onterven-. De keerzijde van de medaille is dat de langstlevende wettelijke partner ook een (beperkte) onderhoudsplicht heeft tegenover zijn (voormalige) schoonouders.

Indien er een verklaring van wettelijke samenwoonst is afgelegd, dan erft de langstlevende partner –net als een gehuwde- automatisch (dus zonder dat een testament nodig is) het vruchtgebruik op de gezinswoning en huisraad. Zelfs indien dit vruchtgebruik meer zou zijn dan de ouderlijke reserve. Wil je dat jouw partner méér erft dan dit vruchtgebruik op de woning, bijvoorbeeld de volle eigendom van de woning of jouw volledige nalatenschap zonder rekening te moeten houden met schoonouders, dan kan je een testament in die zin opmaken. De ouderlijke reserve wordt zo uitgeschakeld. 

Zelfs indien je gehuwd bent, is er een belangrijk erfdeel voor jouw ouders wanneer je geen (klein)kinderen hebt. In dat geval erven jouw ouders immers de blote eigendom op jouw eigen goederen.

Afhankelijk van jullie huwelijksstelsel (bijvoorbeeld scheiding van goederen), en van jouw specifieke situatie (bijvoorbeeld gemeenschap van goederen maar aanzienlijke schenking van suikertante gekregen), kunnen die ‘eigen goederen’ een groot deel van jouw erfenis uitmaken. Een deel dat je misschien liever ook volledig of grotendeels aan jouw echtgenoot nalaat, in plaats van enkel het vruchtgebruik erop. Dit doe je door bij de notaris een testament op te stellen waarbij het erfrecht van jouw ouders verminderd of uitgeschakeld wordt.

De ouderlijke reserve blijft echter onverminderd bestaan voor kinderloze koppels die enkel feitelijk samenwonen. Ook al probeerde de erflater zijn of haar ouders te onterven in het testament: de ouders hebben recht op de helft van de erfenis.

De partner met wie je louter feitelijk samenwoont kan enkel erven (en bijvoorbeeld in de ‘gezinswoning’ blijven die jij aankocht of waarvoor geen tontine in het gezamenlijke aankoopakte stond) wanneer je een testament hebt gemaakt én wanneer jouw erfenis voldoende groot is om ook jouw ouders hun reservataire deel (de helft van de erfenis) te gunnen.

Onterven leidt meestal tot hevige discussies. Een advocaat kan je hierbij met raad en daad bijstaan. Je kan hier zelf een advocaat zoeken of je kan de beste advocaat vinden via onze gratis tool.