Erfenis tussen echtgenoten

Geen testament: Echtgenoot krijgt bij erfenis minstens vruchtgebruik op alles

De wet voorziet in een automatisch erfrecht voor de langstlevende echtgenoot: die erft  zonder dat er een testament is minstens het levenslang vruchtgebruik op de volledige erfenis.

Echtgenoot en bloedverwanten erven 

Laat de overledene geen kinderen (gemeenschappelijk of eigen) na, maar andere bloedverwanten zoals ouders of broers/zussen, dan erft de echtgenoot het vruchtgebruik op de eigen goederen van man of vrouw. De blote eigendom ervan behoort aan de bloedverwanten. Tot de eigen goederen behoren schenkingen, erfenissen en het bezit van vòòr het huwelijk. De echtgenoot krijgt bij overlijden bijvoorbeeld de huurinkomsten van een appartement dat de overledene zelf erfde.

Was de erflater of overledene zoals velen getrouwd onder het wettelijk stelsel, dan krijgt de langstlevende echtgenoot bovendien de volle(dige) eigendom van het gemeenschappelijk vermogen: bijvoorbeeld de gezamenlijk aangekochte gezinswoning maar ook alles wat gespaard werd tijdens het huwelijk. Het gaat om de eigen helft en om de geërfde helft van de gemeenschap.

Sterft iemand zonder (achter)(klein)kinderen, dan erft de echtgenoot dus:

• Vruchtgebruik op eigen goederen
• Volle eigendom van gemeenschappelijke goederen

Wil je jouw echtgenoot méér laten erven, dan stelde de notaris vroeger een ‘langst-leeft-al-heeft’-contract en tegenwoordig een keuzebeding. Lees ons afzonderlijke artikel hierover.

Overledene had echtgenoot en kinderen: wie erft wat?

Indien de overledene kinderen had, dan erft diens echtgenoot het vruchtgebruik op de volledige erfenis terwijl de kinderen blote eigenaars worden.

Mensen leven -gelukkig- steeds langer. De gemiddelde levensverwachting in België is 80 jaar. Veel mensen worden 90 jaar en zelfs een ‘eeuweling’ is geen grote uitzondering meer. Gelet op voormelde vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot zijn de kinderen vaak zelf al zestigers of zeventigers vooraleer ze ‘echt’ iets erven (in volle eigendom). Daarom (en om overbodige belastingen te vermijden) doen veel personen aan successieplanning en schenken ze bij leven aan hun kinderen of kleinkinderen.

Vaak wordt het erfrecht van de echtgenoot anders ingevuld of beperkt via huwelijkscontract of testament, uiteraard rekening houdend met de specifieke situatie en met hetgeen een echtgenoot minimum moet erven. Dit laatste heet de ‘wettelijke reserve’:

Specifieke reserve: langstlevende echtgenoot in gezinswoning

Zoals gezegd kan het wettelijke erfrecht van de langstlevende echtgenoot gepersonaliseerd en verminderd worden. Waar echter nooit aan geraakt mag worden bij testament of huwelijkscontract is (het vruchtgebruik op) de gezinswoning.

De langstlevende erft altijd als absolute minimum het levenslange vruchtgebruik van de gezinswoning.

Op die manier kan hij/zij levenslang blijven wonen op de plek waar de echtgenoten hun thuis hadden. Zélfs indien de gezinswoning méér dan de helft van de erfenis uitmaakt (zie verder: algemene reserve) -wat meestal het geval is bij bescheiden erfenissen-, of indien de wettelijke reserve van de kinderen hierdoor aangetast wordt.

De echtgenoot kan er voor kiezen om het vruchtgebruik om te zetten in een som geld of om de gezinswoning te verhuren (en de huur te innen), bijvoorbeeld wanneer de woning te groot of onaangepast is om er zelf te blijven wonen. Hiervoor hoeft geen reden opgegeven te worden.

Echtgenoot kiest algemene reserve: vruchtgebruik op de helft

Bij een grotere erfenis is het voor de langstlevende echtgenoot interessanter om zijn of haar algemene reserve in te roepen, in plaats van de specifieke m.b.t. de gezinswoning (zoals hierboven omschreven).

Deze algemene reserve of wettelijke minimumerfenis van de echtgenoot bestaat uit het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap.

Dat kan bestaan uit het vruchtgebruik op de gezinswoning aangevuld met vruchtgebruik op andere delen van erfenis, tot de helft is bereikt.

Deze reserve geldt zelfs indien de kinderen daardoor in hun rechten aangetast worden en niet hun eigen wettelijke reserve kunnen krijgen. Wanneer er bijvoorbeeld twee kinderen zijn, dan bedraagt hun minimale erfenis in principe twee derden van de nalatenschap. Daar moeten ze in sommige gevallen een deel van inleveren om de langstlevende echtgenoot zijn of haar minimale erfenis van vruchtgebruik op de helft van de erfenis te garanderen.

Zeker in het geval van stiefouders kan deze aantasting van de rechten van de kinderen als onrechtvaardig worden beschouwd en tot familieruzies leiden. Daarom is de Wet Valkeniers in 2003 tussengekomen en laat het echtgenoten in die specifieke situatie (kinderen uit eerder huwelijk of relatie) toe om duidelijke afspraken met uw tweede echtgenoot te maken en de erfenis bijvoorbeeld te beperken tot de gezinswoning.

Lees ook eens wat de notaris zegt over de echtgenoot als reservataire erfgenaam.

Een erfenis is niet eenvoudig. Bij discussies over het erfrecht van de langstlevende echtgenoot doet u best beroep op een gespecialiseerde advocaat. Je kan hier zelf een advocaat zoeken of je kan de beste advocaat vinden via onze gratis tool.